Al eerder onderzocht ik de diversiteit van honderden kinderboeken uit 2019. Ik keek daarbij naar de verhouding tussen jongens en meisjes, etnische diversiteit en seksuele diversiteit. Inmiddels zijn we een paar jaar verder. Zijn er sindsdien dingen veranderd? En hoe verhouden hedendaagse kinderboeken zich met oudere kinderboeken op het gebied van diversiteit?
Kinderboeken uit 2019, 2020 en 2021 en kinderboeken van voor 2011
In mijn vorige onderzoek ging ik uit van 625 kinderboeken uit 2019 (ongeveer een kwart van de jaarlijkse kinderboekenproductie). Ik las in de jaren daarna nog enkele tientallen kinderboeken uit dat jaar. Ook van kinderboeken uit 2020 en 2021 turfde ik de diversiteit. Verder herlas ik een aantal oudere boeken, die ik ook turfde. Het aantal oudere boeken is klein vergeleken met de aantallen boeken uit de afgelopen jaren, dus de cijfers over de jaren voor 2011 zijn wat minder betrouwbaar.
| Jaar / jaren | Aantal gelezen kinderboeken |
| voor 2011 | 88 |
| 2019 | 705 |
| 2020 | 339 |
| 2021 | 252 |
Ik lees veel verschillende boeken: van prentenboeken tot YA, van tientallen verschillende uitgeverijen, vertaald en oorspronkelijk Nederlands. De steekproeven zijn flink (zeker in 2019), maar ik heb natuurlijk wel mijn voorkeuren, dus ik weet niet zeker of de boeken die ik gelezen heb, representatief zijn voor het totale aanbod. Maar de cijfers hieronder zullen in ieder geval een indicatie geven.
Meisjes en jongens
Van de boeken die ik las, bekeek ik of de belangrijkste personages vrouwelijk of mannelijk waren. Soms was dat niet vast te stellen, bijvoorbeeld als de personages dieren waren. In de tabel hieronder zie je de percentages voor verschillende jaren.
| voor 2011 | 2019 | 2020 | 2021 | |
| Uitsluitend mannelijk | 7,95% | 11,63% | 10,03% | 6,75% |
| Hoofdzakelijk mannelijk | 37,50% | 24,26% | 26,55% | 25,40% |
| Gelijk verdeeld | 42,05% | 39,86% | 41,00% | 41,27% |
| Hoofdzakelijk vrouwelijk | 11,36% | 8,94% | 16,22% | 19,44% |
| Uitsluitend vrouwelijk | 0% | 7,38% | 2,06% | 3,57% |
| Nvt / onbekend | 1,14% | 7,94% | 4,13% | 3,57% |
De trend is duidelijk. het gat tussen het aantal boeken waarin jongens in de meerderheid zijn en het aantal boeken waarin meisjes in de meerderheid zijn, is aan het slinken, maar het gat is er nog wel. In 2021 had 32,15% van de kinderboeken een meerderheid aan mannelijke personages, en 23,01% een meerderheid aan vrouwelijke personages. Een verschil van 9,14 procentpunt dus. Maar in de boeken van voor 2011 was dat verschil 34,09 procentpunt, dus er zijn al flinke stappen gemaakt.
Wit en zwart
Verder keek ik naar de huidskleur van de belangrijkste personages in de boeken. Die is natuurlijk wat makkelijker vast te stellen in een boek met plaatjes. In een boek met alleen woorden is er vaak alleen maar indirect bewijs (zoals de naam van een persoon of het land waar de persoon vandaan komt). Soms is er helemaal geen sprake van huidskleur, bijvoorbeeld als het boek over dieren gaat. In de tabel hieronder ga ik uit van het aantal niet-witte mensen.
| voor 2011 | 2019 | 2020 | 2021 | |
| Geen | 52,27% | 34,04% | 38,05% | 34,92% |
| In illustraties | 2,27% | 7,80% | 7,37% | 7,54% |
| Bijpersonen | 26,14% | 7,66% | 6,78% | 3,97% |
| Enkele personen | 5,68% | 19,29% | 23,30% | 30,56% |
| Alle / meeste personen | 3,41% | 10,07% | 10,91% | 11,90% |
| Nvt / geen mensen | 10,23% | 21,13% | 13,57% | 11,11% |
Ook hier is de trend duidelijk. Het aantal boeken met alleen maar witte mensen blijft de laatste jaren ongeveer gelijk, maar het aantal boeken met meerdere niet-witte hoofdpersonen neemt flink toe. En het aantal boeken met alleen maar niet-witte personages stijgt licht.
De verschillen zijn dus al te zien in de laatste drie jaren, maar vergeleken met de boeken van voor 2011 zijn de verschillen erg groot.
Seksuele diversiteit
Tot slot keek ik naar LHBT+-personages in een boek. Daarbij was ik niet veeleisend: als iemand zegt dat ze twee moeders heeft, rekende ik dat al mee.
| voor 2011 | 2019 | 2020 | 2021 | |
| Homoseksueel | 1,14% | 3,26% | 4,13% | 7,54% |
| Lesbisch | 3,41% | 2,13% | 3,83% | 4,37% |
| Homoseksueel & lesbisch | 1,14% | 0,28% | 0,59% | 1,59% |
| Biseksueel | 0% | 0,43% | 0% | 0,40% |
| Homoseksueel & biseksueel | 0% | 0,14% | 0% | 0,40% |
| Homoseksueel, lesbisch & biseksueel | 0% | 0% | 0,29% | 0,40% |
| Transgender | 0% | 0,43% | 0,29% | 0% |
| Homoseksueel, biseksueel & transgender | 0% | 0% | 0,29% | 0% |
| Lesbisch & transgender | 0% | 0,28% | 0,29% | 0,40% |
| Homoseksueel, lesbisch & transgender | 0% | 0% | 0% | 0,40% |
| Lesbisch & biseksueel | 0% | 0% | 0% | 0,79% |
| Alle | 0% | 0,14% | 0,29% | 0,40% |
| Geen | 94,32% | 92,91% | 89,97% | 83,33% |
De percentages zijn meestal laag, waardoor 1 boek al een verschil kan maken. Het meest interessant is het daarom om naar de rijen ‘Homoseksueel’, ‘Lesbisch’ en ‘Geen’ te kijken. Vooral boeken met homoseksuelen nemen toe, terwijl het aantal boeken met geen seksuele diversiteit duidelijk aan het afnemen zijn.
Conclusie
Worden kinderboeken diverser? was mijn vraag, en het antwoord lijkt me duidelijk: ja! Op alle drie de terreinen waar ik naar keek, zijn verschuivingen te zien: het aantal boeken met voornamelijk jongens in de hoofdrol neemt af, steeds meer kinderen van kleur zijn een belangrijk personage in een boek, en er is meer aandacht voor LHBT+-personages. Van jaar tot jaar zijn de verschillen vaak klein, maar gaat de trend meestal wel in dezelfde richting. En als je de kinderboeken van de afgelopen drie jaar vergelijkt met de kinderboeken van voor 2011, dan zijn de verschillen overduidelijk.
Kjoek? 