Willem Jan Kok: “Ik was de afgelopen jaren echt parttimevertaler”

Mijn naam is Willem Jan Kok. Ik ben best al lang bezig met vertalen, eigenlijk gewoon omdat ik het leuk vind. Ik ben ooit – ergens in de jaren ’90 – begonnen met een vertaling van James Leisy’s Scrooge, een musicalbewerking van A Christmas Carol – nota bene ’s zomers bij 30 graden onder de grote boom op mijn vakantiestek in Ouddorp. Zonder pc; gewoon handwerk. De musical wordt nog steeds wel eens opgevoerd door amateurtoneelgezelschappen in den lande.

Youp van ‘t Hek maakte voor Jeugdtheater Hofplein hier in Rotterdam een hilarische musicalbewerking van Repelsteeltje. Die heb ik in 2008 naar het Engels vertaald en hem naar diverse jeugdtheaterscholen in Engeland gestuurd. We zouden samen naar de grootse première in Londen gaan, maar de Engelsen trokken er hun neus voor op en het is helaas nooit zo ver gekomen. Eeuwig zonde!

Toen ik met school in Canterbury was – ik ben leraar Engels op het Montessori Lyceum in Rotterdam – schaften wij bij een vestiging van de helaas ter ziele gegane Sussex Bookshops een klassenset aan van Chris Riddells Ottoline and the Yellow Cat. Wij vonden het boek echt geweldig en prima materiaal voor de brugklas. Deze titel vertaalde ik in 2015 naar het Nederlands voor mijn kleinzoon, die ervan genoot. Chris Riddell schreef, naast de Ottoline-serie, ook de Goth Girl-serie, waarvan ik het eerste boek, Goth Girl and the Ghost of a Mouse, in hetzelfde jaar ook voor mijn kleinzoon vertaalde.

Mijn omgeving vond dat ik die vertaling maar eens moest aanbieden en ik heb vervolgens alle bekende Nederlandse uitgeverijen van jeugdboeken aangeschreven. Ik kreeg echter nul op het rekest. Dat ik, zoals later bleek, niet de juiste conventies had gebruikt zal daar voor een deel de oorzaak van zijn geweest.

Even daarna werd ik getipt over uitgeverij Moon, die ik het manuscript niet had gegeven. Ik besloot hen een exemplaar te sturen en hoewel zij het manuscript ook afwezen – nu om een inhoudelijke reden: Chris Riddells boeken werden al eerder zonder commercieel succes in Nederland uitgegeven – was men over de vertaling zelf wél te spreken en ik kreeg in 2016 de opdracht Chris Gallaghans The Great Chocoplot voor hen te vertalen.

Eind vorig jaar werd ik benaderd met de vraag of ik de Kid Normal-serie van Greg James en Chris Smith wilde doen. De serie is in Engeland een enorme hit en Moon had hem op een veiling weten te bemachtigen. Het eerste boek, Supernormaal, verscheen dit voorjaar en het tweede deel, Supernormaal en de superschurken, is 25 oktober jl. uitgekomen. Het vertaalwerk moet nu nog tussendoor, want ik heb nog een volledige baan op mijn school. Aan het einde van dit kalenderjaar ga ik echter met pensioen, dus dan heb ik tijd te over.

Het leukste van het vertalen van jeugdboeken vind ik dat ik er mijn creativiteit in kwijt kan. Daarbij helpt het natuurlijk dat ik al vierenveertig jaar in het onderwijs werkzaam ben en ik wel kan zeggen dat ik me goed kan inleven in de belevingswereld van (pre)pubers. De boeken die ik tot nu toe vertaalde hebben gemeen dat ze veel taalgrappen bevatten en daar vind ik een enorme uitdaging in: hoe te ‘hertalen’, zodat dat de intentie van de humor en de sfeer van het verhaal bewaard blijven.

Wanneer ik het Engelse boek binnen heb, lees ik natuurlijk eerst het geheel. Vervolgens begin ik opnieuw te lezen, waarbij ik de personages met hun dwarsverbanden noteer en ook gelijk de ‘bottlenecks’ apart opschrijf en ze op die manier al vast in de week leg. Tot die tijd wordt er nog weinig op de pc gedaan; wel raadpleeg ik de Shorter Oxford English Dictionary en de E-N- editie van de Dikke van Dale, de twee naslagwerken die ik het prettigst vind. Daar ik de afgelopen jaren dus echt parttimevertaler was, moest ik het hebben van de avonduren en de schoolvakanties.

Langer dan zo’n 2 à 3 uur achter elkaar werken aan een vertaling lukte dus zelden (maar dat gaat sowieso ten koste van de kwaliteit, merk ik). Als ik er echt niet uitkom, of een fout in het originele verhaal meen te ontdekken, deins ik er niet voor terug de Engelse uitgever te benaderen. Ik heb er een heel leuk mailcontact met Chris Callaghan aan overgehouden. Heel prettig is dat zowel mijn vrouw (docente Nederlands) als mijn zoon (docent Klassieke Talen) met me meelezen, me voorzien van ideeën en me helpen redigeren. En wat een heerlijk moment als je de laatste zin hebt getypt en het document – na een zoveelste check – met één klik hebt verstuurd. En je vervolgens merkt dat PKM en de uitgever complimenteus zijn.

Maar de meeste voldoening haal ik uit de reacties van mijn kleinzoon: als hij op precies de juiste momenten reageert als ik hem in bed voorlees; als ik merk dat hij daarna nog lekker lang zelf doorleest en ik hem in zijn logeerkamer naast mijn werkkamer hardop hoor lachen.

Zoals hierboven reeds beschreven, bevat een aantal van de door mij vertaalde boeken/scripts liedjes. Hier een rap uit Kid Normal and the Rogue Heroes, die zich in een intermezzo bevindt om de spanning naar het einde van het boek wat te doorbreken. Later zag ik pas dat ik er zelf een couplet aan had toegevoegd!

Kitty Rap by the Kitten Kollectiv (Greg James en Chris Smith)

Here we are, sittin’ in the sun,
Rollin’ around, havin’ lots of fun.
Livin’ in a tree coz a tree’s rent is free,
We call this home coz we’re family.
We are cute kittens, but we also rap,
We are very small, don’t confuse us with dem cats.

It’s the kitty rap,
It’s the kitty rap.

Here we go, we’re goin’ with the flow,
Welcome to the future, the kitten rappin’ show.
Are we cool? I’m sure you know the answer,
Of course we are, we’re really bloomin’ gangster.
No need to pay us, spend an arm or a leg,
Just give us some treats and the occasional egg.

It’s the kitty rap,
It’s the kitty rap.

Kitty Rap Door de Poessie Mauw Gang (Willem Jan Kok)

Yo allemaal, wij leven voor de lol,
Krabben, spinnen, likken, niets is ons te dol,
We wonen bij een boom, dat kost ons dus geen huur,
Een luxe rieten mand, die vinden we te duur.
Wil je ons eens pakken, dan is wat ik je maan:
Trek tegen scherpe nagels, je handschoenen eerst aan!

Dit is de kitty rap
De coole kitty rap.

Ga eens met ons mee, zwerven door de stad,
Een afgekloven haring, die is zó gejat.
Men vindt ons altijd schattig, we lijken heel poeslief,
Maar in het land daar vind je geen beter gratendief.
We hebben zeven levens, dus mijden geen gevecht,
We komen op ons’ pootjes, toch wel goed terecht.

Dit is de kitty rap,
De coole kitty rap

We treden voor je op, voor nog geen 50 Cent,
We zijn dus de goedkoopste poezenrappersband,
Wij zijn de Poessie Mauw Gang, die kittencrew zijn wij,
Ons gemauw dat kost je, slechts een appel en een ei.

Dit is de kitty rap,
De coole kitty rap

 

Wat zou ik nog weleens willen vertalen? Dat vind ik best lastig. De titels zijn snel vergeven en je bent afhankelijk van het aanbod. Daarbij heb ik sterk de indruk dat veel uitgevers het best een risico vinden om boeken van buitenlandse schrijvers aan te kopen. Mijn uitgever, Moon, weet inmiddels wel wat het best bij mij past.

Zelf kom ik op dit moment weinig aan lezen toe. Van de jeugdboeken lees ik de vele titels van David Walliams gauw, voordat ze naar de schoolbieb gaan. En voor mijn eigen ontspanning? De laatste Robert Galbraith ligt op de plank en in de afgelopen vakantie heb ik Mythos gelezen. Wat zou het leuk zijn als Stephan Fry eens wat voor kinderen van 10 – 12 zou schrijven. Wordt wel een klus dan! Maar mijn volgende opdracht zal waarschijnlijk deel 3 uit de Kid Normal-serie worden. Het Engelse boek verschijnt in het voorjaar en ik verwacht dat de uitgever niet lang zal wachten met de aankoop. Ik ben blij in Moon een prettige uitgeverij gevonden te hebben, maar ben ook benieuwd hoe mijn collega’s aan hun opdrachten komen.

Beste groet,

Willem Jan