Dorette Zwaans: “Als je goed wilt kunnen vertalen, moet je vooral veel lezen!”

Ik ben Dorette Zwaans, 47 jaar oud. Ik heb op de universiteit geleerd voor vertaler Italiaans (Italiaanse taal- en letterkunde, master in Vertaalwetenschap). Daarna heb ik in Italië gestudeerd om de taal nog beter te leren spreken en schrijven, vooral op gebied van wetten en regels.

Toen ik op de basisschool zat, wilde ik schrijfster worden en schreef ik schriften vol verhalen. Ik tekende er ook zelf de plaatjes bij. Dat is nu uiteindelijk een beetje gelukt door te gaan vertalen. In zeker zin schrijf je een verhaal een beetje opnieuw.

Wanneer ben je begonnen met vertalen? Wat was je eerste vertaling?
Als betaald vertaler ben ik meteen na mijn studie begonnen. Wat de eerste vertaling was? Geen idee. Waarschijnlijk iets heel saais zoals een jaarverslag van een bedrijf of een contract.

Welke vertaling van jou is het bekendste, denk je?
Mijn vertalingen in de serie De Oerknagers van Geronimo Stilton zijn misschien de bekendste.

Hoeveel boeken heb je inmiddels vertaald?
Een stuk of 50?

Wat vind je het fijnste aan vertaler zijn? En wat vind je het minst fijne?
Het is heel fijn om mooie boeken te lezen en daar iets moois nieuws van te maken waar Nederlandse lezers van kunnen genieten. In vind het heerlijk om in mijn hoofd te zitten en na te denken over woorden en zinnen. Het minst fijne is dat ik moeilijk kan stoppen als ik eenmaal bezig ben en van al dat zitten en typen krijg ik behoorlijk rugpijn.

Hoe ga je te werk?
Ik sla het boek open en begin gewoon. Bijna nooit lees ik van tevoren het hele boek, alleen prentenboeken. Wel zoek ik informatie op over de schrijver en het verhaal in de brontaal. Gaandeweg kom ik erachter welke toon voor het boek het beste is. Ook houd ik lijstjes bij van namen en bepaalde woorden die vaak terugkomen.

Eerst vertaal ik heel snel, ik typ terwijl ik lees. Daarna werk ik mijn vertaling deel voor deel uit tot mooi Nederlands. Zo’n eerste vertaling is vaak tenenkrommend, pas in de tweede of derde versie ben ik langzaamaan tevreden. Ik lees mijn vertalingen daarna nog wel 2 of 3 keer door. Als je aan een groot project werkt, zoals een roman voor volwassenen, is het handig om met z’n tweeën te werken. Dan kun je elkaars werk lezen en van commentaar voorzien en samen nadenken over lastige keuzes.

Welke hulpmiddelen gebruik je allemaal?
Ik werk het liefst met een boek in pdf-formaat. Dan werk ik met 2 computerschermen: op het ene het origineel op het andere mijn vertaling. Op de achtergrond heb ik internet openstaan met diverse woordenboeken: Italiaans-Nederlands, Italiaans-Italiaans, Nederlands, het groene boekje, synoniemen en antoniemen, de Dikke Van Dale. Maar ook andere internetpagina’s en Wikipedia raadpleeg ik veelvuldig. Meer zelfs dan woordenboeken, die gebruik ik alleen om een zoekingangetje te vinden voor het juiste woord en leveren bijna nooit de eindvertaling op.

Wat zijn volgens jou de kenmerken van een perfecte vertaling?
Die bestaat niet. Als je je eigen vertaling terugleest, zou je altijd dingen weer anders doen.

Een vertaling die de perfectie enigszins benadert, is een vertaling die voor de lezer op dat specifieke moment hetzelfde gevoel oproept als het origineel bij de buitenlandse lezer, waarbij de lezer niet doorheeft dat hij een vertaling leest.

Over welke vertaling ben je het meest tevreden?
Mijn vertaling Maffiajongen van de Italiaanse schrijfster Luisa Mattia. Zij won in Italië een prijs met dit boek. Ik heb het boek niet alleen vertaald, maar ook zelf uitgegeven en het werd goed ontvangen. Daar ben ik best trots op.

Aan welke vertaling heb je goede herinneringen?
Aan de vertaling van Scrooge, een kerstverhaal. Ik kon de toon voor dat boek niet goed vinden, ondanks dat ik het al vanaf mijn kindertijd een geweldig verhaal vind. Ik keek het bijna iedere kerst op tv en griezelde telkens weer bij de geesten die verschenen. Nadat ik met mijn gezin een interactieve theatervoorstelling van dit verhaal bijwoonde, die bestond uit een stadswandeling waarin je het verhaal echt zelf beleefde, ging het ineens als een trein.

Kun je een voorbeeld geven van een fragment waar je erg tevreden over bent?
Toen ik een stuk jonger was, won ik een vertaalprijs voor jonge vertalers met een aantal vertaalde gedichten. Over een paar van die gedichten ben ik nog steeds erg tevreden.

Ook sommige namen van personages die ik verzin, doen mij nog steeds gniffelen als ik ze tegenkom, zoals de Viking-waarzegger Wistik A’Lang uit de Noormuizen.

Welke vertaling vond je het moeilijkst?
De gedichten waarvoor ik de prijs won.

Wat was je grootste vertaalblunder?
Ik had een boek met veel plaatjes erin vertaald. De namen van de personages waren allemaal een beetje raar. Zo was er een burgemeester met een naam waaruit je niet kon afleiden of het een vrouw of een man was. Omdat het Italiaanse woord voor burgemeester mannelijk is, is in de taal alles wat bij dat personage hoort ook mannelijk. Dus ik verzon een Nederlandse mannennaam. Toen ik het boek gedrukt en wel met mijn zoontje las, vroeg die op een gegeven moment waarom die burgemeester een jongensnaam had. Ik: ‘Een burgemeester is een man.’ Mijn zoontje, plaatjes kijkend: ‘Maar waarom heeft hij dan hakschoenen aan?’

Ik kon wel door de grond zakken. Sindsdien kijk ik heel goed naar de plaatjes.

Welk boek dat door iemand anders vertaald is, had je zelf graag willen vertalen?
Sostiene Pereira van Antonio Tabucchi. Toen ik net afgestudeerd was, kwam dat boek uit. Ik prees het aan bij verschillende uitgevers, maar niemand wilde het uitgeven. Vorig jaar zag ik ineens dat het toen in het Nederlands was verschenen, zo veel jaar later. Daar baalde ik van.

Ik vind het nog altijd een prachtig boek dat ik graag zelf had vertaald.

Hoe kom je in beeld bij uitgevers?
Door ze te bellen of te mailen en te laten zien wat je al vertaald hebt. Dat moet dan wel ook bij het fonds van die uitgeverij passen. Makkelijk is het niet. Je moet er een beetje geluk mee hebben om ertussen te komen.

Hoe zou de wereld eruitzien zonder kinderboekenvertalers?
Er zouden heel veel mooie boeken niet gelezen kunnen worden door Nederlandse kinderen, en veel prachtige Nederlandse boeken niet door kinderen in andere landen.

Waar werk je op het moment aan?
Een roman voor uitgeverij Xander en 2 boeken voor Geronimo Stilton. Een over prinsessen en een echte klassieker: De bende van de zwarte pijl (Black arrow).

En als vrij werk vertalingen van een aantal verhalen uit de Griekse mythologie die ik in een kinderboek wil samenvoegen. Hopelijk wil iemand dat dan uitgeven.

Wat lees je in je vrije tijd?
Van alles, van prentenboeken tot jeugdliteratuur, (literaire) romans, detectives en vakgerichte boeken over vertalen en jeugdliteratuur. Als je goed wilt kunnen vertalen, moet je vooral veel lezen!